به استناد ماده 49 قانون استخدام كشوري و ماده 26 قانون مقررات استخدامي شركتهاي دولتي، همه كارمندان رسمي و ثابت مي‌توانند از مرخصي بدون حقوق استفاده كنند؛ برابر قوانين و مقررات استخدامي كشور، مرخصي استحقاقي، مرخصي استعلاجي، مرخصي بدون حقوق و مرخصي ساعتي از انواع مرخصي‌هاي پيش بيني شده براي كارمندان به شمار مي رود و طبعا اطلاع كامل كارمندان از چگونگي دريافت مرخصي و شرايط آن در جلوگيري از مواجه با كسر كار، غيبت و پاره‌اي از مشكلات اداري نظير بيمه و حقوق و دستمزد موثر و ضروري است.
در اين بين مرخصي بدون حقوق يكي از انواع مرخصي‌ها به شمار مي‌رود و اعطاي آن اعم از نياز شخصي يا ادامه تحصيل از طريق درخواست رسمي كارمند و ارائه آن به واحد مربوطه امكانپذير است.
در اين نوع مرخصي با وجود آنكه كارمند حقوقي دريافت نمي‌كند مي تواند از كمك هزينه‌ها و پاداش پايان خدمت استفاده كند. اما شرايط دريافت مرخصي بدون حقوق چيست؟
طبق ماده ?? آيين نامه مرخصي‌ها موضوع ماده ?? قانون مديريت خدمات كشوري، كارمند بايد تقاضا نامه استفاده از مرخصي بدون حقوق را با ذكر علت و مدت آن توسط مدير واحد به سازمان متبوع ارسال كند تا تصميم لازم را در اين خصوص اتخاذ و در صورت موافقت، حكم مرخصي بدون استفاده از حقوق را با رعايت تبصره يك ماده ?? قانون مديريت خدمات كشوري صادر كنند، همچنين طبق ماده ?? اين آيين نامه، مرخصي بدون حقوق كارمندان پيماني متناسب با مدت قرارداد حداكثر تا پايان قرارداد و با رعايت سقف مقرر در قانون امكان پذير است.
ماده 49 قانون استخدام كشوري
برابر تبصره 2 ماده 49 قانون استخدام كشوري مستخدم رسمي دولت مي تواند در طول خدمت خود با موافقت وزارتخانه يا اداره و موسسه متبوع از مرخصي بدون حقوق استفاده كند.
اعطاي مرخصي مزبور اگر براي مدتي بيش از يك سال متوالي باشد، موكول به جلب موافقت سازمان امور اداري و استخدامي كشور نيز خواهد بود اما محفوظ ماندن پست سازماني مستخدم رسمي در مدتي كه از مرخصي بدون حقوق استفاده مي كند، الزامي نيست و در صورتي كه پس از پايان دوران مرخصي پست مناسب براي ارجاع به مستخدم مذكور موجود نباشد به حال آماده به خدمت درمي‌آيد.
ماده 84 قانون مديريت خدمات كشوري
بر اساس تبصره يك ماده 84 قانون مديريت خدمات كشوري نيز، كارمندان دستگاههاي اجرايي مي توانند در طول مدت خدمت خود با موافقت دستگاه ذيربط حداكثر سه سال از مرخصي بدون حقوق استفاده كنند و در صورتي كه كسب مرخصي براي ادامه تحصيلات عالي تخصصي در رشته مربوط به شغل كارمندان باشد تا مدت دو سال قابل افزايش خواهد بود.
همچنين بر اساس تبصره 4 همين ماده، كارمندان زن نيز كه همسر آنها در ماموريت به سر مي برند مي توانند تا پايان مأموريت حداكثر به مدت شش سال از مرخصي بدون حقوق استفاده كنند.
به موجب ماده ?? آيين نامه مرخصي‌ها موضوع ماده ?? قانون مديريت خدمات كشوري، استفاده از مرخصي بدون حقوق در دوره آزمايشي ممنوع است مگر در برخي موارد از جمله اينكه كارمند استحقاق مرخصي نداشته و احتياجش به استفاده از مرخصي مسلم شود، قصد ادامه تحصيل داشته باشد و مدارك لازم را ارائه دهد يا اينكه ناگزير باشد به اتفاق همسرش به خارج از محل خدمت خود مسافرت كند.
آيين نامه استخدام پيماني
به موجب - ماده 13 آيين نامه استخدام پيماني - موضوع تبصره ماده 6 قانون استخدام كشوري نيز مستخدمين پيماني مي‌توانند در صورت نياز با موافقت دستگاه استخدام كننده هر سال يكماه از مرخصي بدون حقوق استفاده كنند.
به گزارش ايسنا، عليرغم پيش بيني مرخصي بدون حقوق در كنار مرخصي هاي استحقاقي و استعلاجي در قانون و با وجود الزامات قانوني متعدد در مورد استفاده از مرخصي بدون حقوق براي كارمندان دولت، در هيچ يك از مواد پيشگفته مدت مرخصي بدون حقوق از لحاظ بازنشستگي جزو سوابق خدمت افراد محسوب نمي شود؛ به عبارتي اگر كارمندي در طول خدمت خود مرخصي بدون حقوق گرفته باشد بسته به ميزان ايام مرخصي از يكماه تا يكسال و بيشتر تاثيري در زمان بازنشستگي وي ندارد و جزو سابقه خدمتي او محاسبه نمي شود.
به موجب - ماده 39 قانون مديرت خدمات كشوري - مدت مرخصي بدون حقوق جزو سابقه خدمت كارمندان محسوب نمي‌شود مگر اينكه در طي اين مدت حق بيمه و كسور بازنشستگي سهم خود و كارفرما را از طريق دستگاه متبوع پرداخت كرده باشند كه در اين صورت مدت مزبور به عنوان سابقه خدمت قابل قبول از لحاظ بازنشستگي و وظيفه دوره بازنشستگي قابل محاسبه است.
اخيرا طي يك ابلاغيه جديد اين مشكل براي كارمندان دولت برطرف شده است و كارمنداني كه به دنبال محاسبه كسور ايام مرخصي بدون حقوق سالهاي گذشته خود هستند مي توانند كسور مرخصي‌هاي بدون حقوق خود را نقدا پرداخت كنند.
بر اساس ابلاغيه مذكور به دليل درخواست‌هاي مكرر و متعدد كارمندان جهت محاسبه كسور ايام مرخصي بدون حقوق سنوات گذشته خود، موضوع پرداخت نقدي ايام مرخصي براي بالا رفتن دريافتي دوران بازنشستگي پيش بيني و منوط به تاييد مسوولان شده است و كارمندان مي توانند با احتساب جريمه ديركرد ايام مرخصي بدون حقوق خود تا پايان شهريورماه نسبت به پرداخت مبالغ مذكور اقدام كنند.
قانون كار ايران
به گزارش ايسنا، در قانون كار جمهوري اسلامي ايران نيز مرخصي بدون حقوق در مواردي پيش بيني شده است.
در ماده 67 قانون كار آمده است كه هر كارگر حق دارد به منظور اداي فريضه حج واجب در تمام مدت كار خويش فقط براي يك نوبت يك ماه به عنوان مرخصي استحقاقي يا مرخصي بدون حقوق استفاده كند.
البته به موجب ماده 16 قانون كار ايران، قرارداد كارگراني كه مطابق اين قانون از مرخصي تحصيلي يا ديگر مرخصي‌هاي بدون حقوق يا مزد استفاده مي كنند در طول مرخصي و به مدت دو سال به حال تعليق درمي‌آيد اما مرخصي تحصيلي براي دو سال ديگر قابل تمديد است.
در ماده 72 اين قانون نيز نحوه استفاده از مرخصي بدون حقوق كارگران، مدت آن و شرايط برگشت آنها به كار پس از استفاده از مرخصي با توافق كتبي كارگر يا نماينده قانوني او و كارفرما تعيين شده است.
