| خانواده هسته نخستین جامعه و از عوامل اصلی انتقال فرهنگ، اندیشه، اخلاق و سنت ها و عواطف از نسلی به نسل دیگر است. در میان اعضای خانواده بیشترین سهم تأثیرگذاری بر فرزند از آن مادران است و بارزترین و والاترین نقشی که در کلام قرآن برای زنان ترسیم شده و مورد ستایش قرار گرفته، نقش مادری و عهده داری تربیت فرزندان است. ● مادر، سازنده اجتماع دامن مادر، پرورشگاه مردان بزرگ و پیامبران الهی و نیز حکیمان و عالمان سراسر تاریخ است. اگر فرزندی به کمال نهایی خود برسد، این بزرگی را از مادر به دست آورده و زحمات تربیتی و پرورشی مادر، او را به این نیک بختی رسانده است. ایثار و فداکاری مادر در تربیت فرزند بیش از پدر است. از این رو، دین اسلام احترام به هر دو را لازم و نیکی و خدمت به آنها را واجب می شمارد(۱) ولی در مورد مادر و قدردانی از زحمات فراوان او بیشتر تأکید کرده، نام او را جداگانه مطرح می کند و از زحمات مادر در تداوم سلسله انسانها و تحمل زحمات و مشکلات دوران بارداری و تحمل زحمات پس از آن سخن می گوید: «وَ وَصَیْنَا الانسَانَ بِوالِدَیْهِ اِحْسَانا حَمَلَتْهُ اُمُّهُ کُرْها وَ وَضَعَتْهُ کُرْها و حَمْلُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلاثونَ شَهرَا حتّی إذَا بَلَغَ اَشُدَّهُ./.؛ و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر سفارش کردیم، مادر با رنج و زحمت بسیار بار کشید و با درد و مشقت وضع حمل نمود و سی ماه تمام مدت حمل و شیرخواری بود تا وقتی که به حد رشد رسید //.» مادر زمام امور جامعه را در اختیار دارد؛ چرا که هر خلق و خویی در جامعه نشأت گرفته از رفتار در خانه است. اهمیت نقش مادر به حدی است که می توان گفت تباهی او، موجب تباهی جامعه و اصلاح او موجب اصلاح جامعه است. پدر و مادر در جنبه اجتماعی و سیاسی فرزندان سهمی مشترک دارند اما در سال های اولیه نقش مادر مؤثرتر از پدر است. مادر نخستین عامل فشار بر کودک است و جنبه های مثبت و منفی را از راه امر و نهی در دل وی پایدار می کند. او می تواند شرف اجتماعی و سیاسی به کودک بدهد و او را مدافع حق و روابط صحیح سازد. نقش مادر در همه زمینه های حیات اجتماعی آشکار و مهم است. کودکی که به دنیا می آید از نظر آگاهی های اجتماعی، ذهنی پاک و عاری دارد و مادر با جاری ساختن نخستین کلمات بر زبان کودک او را با قواعد و اصول زندگی آشنا کرده، آداب و رسوم را به وی آموزش می دهد. از همین روست که مادران را زمامداران و سازندگان جامعه می دانند. ● نقش مادر در تربیت قرآن نهاد خانواده را کانونی برای تربیت و پرورش استعدادهای درونی و رشد توانایی های بالقوه فرزندان دانسته و برای ثمر بخش بودن وظیفه خطیر و مهم پرورش کودک، نقش و کارکرد هر یک از پدر و مادر را تعیین می نماید، آنجا که می فرماید: «و مادران [باید] دو سال کامل فرزندان را شیر دهند [این حکم] برای کسی است که بخواهد فرزند خود را شیر تمام دهد و به عهده صاحب فرزند [پدر] است که خوراک و لباس مادر را به حد متعارف بدهد. هیچ کس را تکلیف جز به اندازه طاقت نکنند. نباید مادر در نگهداری فرزند به زیان و زحمت افتد و نه پدر بیش از متعارف برای کودک متضرر شود و اگر کودک را پدر نبود وارث باید در نگهداری او قیام کند و هر گاه زن و شوهر به رضایت خاطر یکدیگر و مصلحت دید هم جدایی طفل را اختیار کنند هر دو را رواست و اگر خواهند که مادران فرزندان را شیر دهند آن هم روا باشد در صورتی که مادر را حقوقی به متعارف بدهید و از خدا بترسید و بدانید که خدا به کردار شما کاملا آگاه است.» تقسیم وظایف میان پدر و مادر در نگاه قرآن، دلخواهانه و بدون بنیان های معرفتی و انسان شناختی نیست بلکه از متن طبیعت، آفرینش و استعدادهایی که برای هر یک از زن و مرد وجود دارد، برخاسته است. استعدادهای طبیعی همچون توانایی جسمی، سخت کوشی، خشونت و.// مرد را در جایگاه نان آور و نگهبان خانواده قرار و ویژگی ها و صفاتی چون مهر، عطوفت، ظرافت، لطافت طبع، صلح جویی، رقت قلب، شکیبایی و.// وظیفه مادری، تربیتی و پرورشی به زن بخشیده است. در دنیای امروز که دنیای فاصله گرفتن مادران از فرزندان و پرداختن به کار بیرون از منزل است، این حقیقت ثابت شده که هیچ پرورشگاهی نمی تواند گرمای احساس، آرامش، نیرو بخشی و سایر کارکردهای روانی و عاطفی آغوش مادر را جبران کند. سفارش قرآن به نیکی و احسان به والدین و بخصوص مادر که پس از ایمان به خدا و یکتا پرستی، سنگ بنای اندیشه اسلامی را تشکیل می دهد، به خاطر زحمت ها و رنج ها و بیداری هایی است که برای پرورش، تربیت و سلامت فرزند خود در هنگام بارداری و شیردهی متحمل شده است. بدین سان قرآن منزلت مادری را ارج بیشتری نهاده است و حقوق بیشتر او را گوشزد می کند. نقش مادر در تربیت را نمی توان محدود به زمانی کرد که کودک می تواند خوب و بد را تشخیص بدهد، بلکه از دوران جنینی نیز مادر نقش بسزایی در امر تربیت دارد؛ چرا که کودک ماه ها در رحم مادر با جسم و روح او ارتباط تنگاتنگ دارد و در تمام امور به مادر وابسته است. همچنین کودکی که در کنار مادر پرورش می یابد در آینده از ثبات شخصیت سالمی برخوردار شده و دچار ناسازگاری های اخلاقی نمی شود، نسبت به اطرافیان دارای حس اعتماد بوده و شکست ها را در زندگی بهتر تحمل نموده و استعدادهای خود را بخوبی نمایان می سازد. چنین کودکی در دوران حساس نوجوانی نیز می تواند با مادر رابطه دوستانه و خوبی برقرار کرده و از افتادن در مسیر جرم و بزهکاری در امان بماند؛ چرا که مادر با مهربانی و محبت به نیازهای عاطفی او پاسخ داده و زمینه ساز به وجود آمدن اعتماد به نفس و استقلال در فرزند می شود. در حقیقت مادر سرمشق و الگوی فرزند و شکل دهنده روح و شخصیت اوست. از نظر اسلام و فرهنگ قرآن کسانی که دارای نقش تربیتی هستند، دارای مقامی والا و ارزشمند هستند، هم چنان که از جمله صفات و رسالت های پیامبران الهی مربیگری و آموزگاری است. مادران شاغل و وظایف آنها شادابی و نشاط هر جامعه و تربیت نسل جدید در گرو توجه به این است که بشر از دو جنس مخالف زن و مرد، با ساختمان وجودی و روحیات متفاوت و گوناگون تشکیل شده که اگر هر یک از آنان متناسب با شرایط جسمی و روحی خود عهده دار انجام مسئولیتی گردند و در این صورت پیوند خانواده مستحکم می گردد، در پرتو آن به جامعه روح نشاط و شادابی دمیده می شود و فرزندانی باشخصیت، با ایمان، نوع دوست، راستگو و درستکار به جامعه تحویل می گردد؛ اما اگر هر یک از زن و مرد وظیفه ای را که نظام آفرینش بر اساس شرایط جسمی و روحی به عهده انان گذاشته شده، به خوبی انجام ندهند و به کار دیگری مشغول شوند، بنیان خانواده متزلزل می شود و در نتیجه جامعه گرفتار اختلاف فرهنگی و تربیتی خواهد شد. میزان تأثیر اشتغال مادران در خارج از منزل بر فرزندان رابطه نزدیکی با ویژگی ها، نگرش های اجتماعی، شرایط موجود در خانه و اجتماع، جنس و سن کودک و نیز علت اشتغال مادر دارد. اشتغال تمام وقت مادران، به طور قطع تأثیرات نامطلوبی در رشد کودک به ویژه رشد عاطفی او بر جای می گذارد. خانه داری مادران نیز هنگامی می تواند روش تضمین شده ای برای تربیت سالم و شایسته کودک به حساب آید که مادران در محیط خانه رابطه خویش با کودک را حفظ کنند و نسبت به امور تربیتی کودک اهتمام ورزند. از آنجا که قداست و استواری خانواده در جامعه اسلامی بسیار با ارزش و مهم می باشد و باید از آن پاسداری شود، اشتغال مادران در خارج از خانه نیز باید در راستای تحقق این اصل قرار گیرد نه این که سبب تزلزل خانواده شود. |
| زهرا رضاییان |
روزنامه ایران
دانستنی‌ها و اطلاعات عمومی | خانواده، فرزندان، روابط همسران
خانواده | موفقیت | فرزندداری | نوجوان | محبت | مادر | پدر | فرزند | تربیت | کودک
